شیخ حسین نجفی اهری

آیت الله حاج حسین نجفى اهرى (۱۳۸۶-۱۲۸۲ ق)، از فقهای مجاهد شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان سید محمدکاظم یزدى و سید ابوالحسن اصفهانى بود. وى با بزرگان نجف در انقلاب مشروطه همراهی کرد، و در جریان نهضت اسلامی ایران نیز به حمایت همه جانبه از امام خمینى پرداخت. «حدیقة الاحباب» و «شجره طوبى» از جمله آثار علمی اوست.

تحصیل و اساتید

حسین آقا نجفى اهرى فرزند فتح‌الله، به سال ۱۲۸۲ هـ.ق در شهرستان اهر (آذربایجان شرقى) دیده به جهان گشود. وى در سن ده سالگى موفق به شروع تحصیل در زادگاه خود شد و به مدت دوازده سال در محضر میرزا عبدالغنى مجتهد اهرى (م، ۱۳۰۶ هـ.ق) و ملا جواد اهرى به تحصیل علوم مقدماتى و کتاب هاى درسى متداول طلبه هاى آن زمان (نصاب، صرف و نحو، منطق و...) پرداخت. در سن ۲۲ سالگى براى تکمیل دروس سطح به حوزه علمیه تبریز وارد شد و به مدت نه سال - تا سال ۱۳۱۳ هـ.ق - از محضر بزرگان حوزه تبریز کسب فیض کرد.

وی بعد از فراگرفتن دروس سطح، در ۳۱ سالگى (۱۳۱۳ هـ.ق) براى رسیدن به مقامات عالى علمى و اجتهاد به حوزه نجف مشرف شد و به محافل علمى و جلسات درسى برخى از بزرگان راه یافت، از جمله:

• آیت الله سید محمدکاظم طباطبائى یزدى (م، ۱۳۳۷ هـ.ق) صاحب «عروة الوثقى».
• آیت الله شیخ محمدکاظم خراسانى (م، ۱۳۲۹ هـ.ق) صاحب «کفایه الاصول».
• آیت الله سید ابوالحسن اصفهانى (م، ۱۳۶۵ هـ.ق) صاحب «وسیلة النجاة».
• میرزا محمدحسین نائینى (م، ۱۳۵۵ هـ.ق).
• شیخ عبدالکریم مامقانى.

مرحوم آقا نجفى اهرى بعد از تکمیل تحصیلات عالیه، موفق به کسب اجازه اجتهاد و نقل روایات از آیات و بزرگانى مانند سید محمدکاظم طباطبائى یزدى، شیخ محمدحسین نائینى و سید ابوالحسن اصفهانى شد که گویاى موقعیت ممتاز علمى آن فقیه فرزانه و توجه اساتید معظم‌له به ایشان است. همچنین ارجاع مسائلى از ناحیه آیت الله بروجردى به وى، گویاى عنایت ایشان و فضل معظم‌له بود.

تدریس و شاگردان

مرحوم آقا نجفى اهرى در دوران پربرکت عمر شریف خود به مدت ده سال در حوزه نجف اشرف در مسجد هندى و مقبره صاحب عروة الوثقى بر کرسى تدریس تکیه زد و کتاب‌هایى مانند «قوانین الاصول» میرزاى قمى، «فرائدالاصول» و «مکاسب» شیخ انصارى را به شاگردانش از کشورهاى هندوستان، پاکستان، افغانستان و ایران تدریس نمود.

برخی از شاگردان وى عبارتند از:

• شیخ عبدالعلى آخوندى اهرى،
• سید صادق آل محمد اهرى (اولین امام جمعه اهر بعد از انقلاب)،
• حاج میرزا یدالله دهقان،
• حاج آقا بخارایى،
• حاج آقا نجومى،
• حاج آقا دهدشتى.

آثار و تألیفات

آقا نجفى اهرى در کنار تعلیم و تربیت، کتاب هایى را نیز تألیف کرد. فهرست کتاب‌هاى وى عبارت است از:

• «حدیقة الاحباب» کتابى وزین و شامل ادعیه، روایات، کرامات، نصایح و مناقب خاندان عصمت و طهارت است و به تعبیر مؤلف: «کشکولى است جمع‌آورى شده از کتب معتبره»، در تاریخ (۱۳۵۸ هـ.ق) در نجف چاپ و به تقریظ مرجع بزرگ شیعه سید ابوالحسن اصفهانى مزین شد. متن تقریظ چنین است: «بسم الله الرحمن الرحیم: الحق والانصاف کتاب نفیسى است، مشتمل بر اخبار شریفه و مطالب نفیسه و حکایات ظریفه. البته اخوان مؤمنین در طبع و نشر آن ساعى باشند. «للّه درّ مؤلفه»، جناب علم الاعلام ثقة الاسلام آقاى آقا شیخ حسین مجتهد اهرى دامت افاضاته - ابوالحسن الموسوى الاصفهانى -».

• «شجره طوبى» همانند حدیقه او است.

• «رساله عملیه به نام (سدرة المنتهى فى دین المصطفى)» در سال (۱۳۶۶ هـ.ق) در تبریز به چاپ رسید.

از حاج شیخ شش کتاب چاپ نشده نیز به یادگار ماند که عبارت است از:

• «شرح رسائل و مکاسب شیخ انصارى»؛

• «مناسک حج»؛

• «اربع مائه (از فرموده هاى امام صادق علیه‌السلام)»؛

• «رد بهائی‌گرى»؛

• «آیا قرآن قابل ایراد است؟».

فعالیتهای اجتماعی و سیاسی

آقا نجفى اهرى پس از ۳۶ سال تحصیل و تفقّه در دین و رسیدن به جایگاه رفیع اجتهاد و کسب اجازات علمى و فقهى، در سن ۶۷ سالگى به سال (۱۳۴۹ هـ.ق) براى هدایت مردم به دیار خویش بازگشت تا مصداق «آیه نَفْر» (توبه، ۱۲۲) گردد.

معظم‌له از آغاز ورود به منطقه ارسباران (اهر) مرجعیت دینى یافت و در کنار اقامه نماز جماعت ظهر و عصر در مسجد امام خمینى (مسجد سفید سابق) و نماز مغرب و عشاء در مسجد شیخ عماد، مدرسه علوم دینى شمس (مدرسه امام صادق علیه‌السلام کنونی) را که به تصرف رژیم منحوس پهلوى درآمده بود، بازپس گرفت و به تربیت شاگردان پرداخت. حاج شیخ علاوه بر بازسازى مدرسه، باقیات و صالحاتى همچون مرمت و بازسازى مسجد امام خمینى و احداث یک باب «غسالخانه» در نزدیکى گلزار شهداى اهر از خود به یادگار گذاشت.

در مورد زندگى مبارزاتى آقا نجفى اهرى مى توان به همراهى وى با بزرگان نجف در نهضت مشروطیت، که به رهبرى روحانیان آغاز گردید و همچنین به حمایت همه جانبه معظم‌له از حضرت امام خمینى در اوائل شکل گیرى نهضت، اشاره کرد. معظم‌له انس و الفت و علاقه زیادى به حضرت امام داشت، از نزدیک با ایشان در ارتباط بود و از حرکت‌هاى حضرت امام قاطعانه پشتیبانى مى کرد. در سال ۱۳۴۳ هـ.ش بود که حضرت امام سخنرانى تاریخى و افشاگرانه خود نسبت به جنایات رژیم سفاک پهلوى و قرارداد ننگین کاپیتولاسیون را ایراد فرمود و به دستگیرى و بازداشت امام انجامید؛ مرحوم آقا نجفى اهرى، شبانه اعلامیه اى صادر فرمود و ضمن محکوم کردن دستگیرى امام، مردم را دعوت به قیام کرد و مهاجرت خود را به تهران به اطلاع عموم رساند.

اعلامیه هاى حاج شیخ شبانه در کوچه و بازار نصب شد و صبح آن روز شور و غوغاى عجیبى بین مردم راه افتاد. آقا نجفى اهرى در مقابل صفوف به هم فشرده مردم تا دروازه شهر اهر حرکت کرد و از آنجا با بدرقه مردم به همراهى آیت الله سید جعفر بنى هاشمى اهرى جهت اعتراض به بازداشت حضرت امام، به تهران عزیمت کرد و به مجمع بزرگ روحانیان طراز اول ایران (حضرات آیات عظام: گلپایگانى، مرعشى نجفى، میلانى، پسندیده (اخوى امام)، شهید صدوقى و دستغیب و...) که در باغ ملک تشکیل شده بود، پیوست. آنان مدت پانزده شبانه‌روز مشغول برنامه‌ریزى جهت آزادى حضرت امام بودند و اعلامیه هاى کوبنده اى در همین زمینه صادر مى کردند. متن این اعلامیه ها با امضاء نزدیک به پنجاه نفر از بزرگان در بعضى از اسناد و کتب به ثبت رسیده است. همه روزه نماز جماعت به امامت آقا نجفى اهرى برگزار مى گردید تا این که یک شب به طور ناگهانى برق منطقه خاموش شد و در تاریکى چهار جیپ ارتشى وارد باغ شدند و آقا نجفى اهرى را دستگیر و به ساواک انتقال دادند. پس از بازجوئى هاى انجام شده، معظم‌له را چشم بسته به تبریز فرستادند و بالاخره پافشارى روحانیان و مردم موجب آزادى حضرت امام شد و امام بعد از آزادى طى تلگراف جداگانه اى از آقا نجفى اهرى تشکر و قدردانى کرد.

اخلاق و سیره

اخلاق پسندیده و فضائل انسانى آقا نجفى اهرى زبانزد خاص و عام بود. معظم‌له به تواضع، حلم، عفو و گذشت، سعه صدر، مدارا و خوش‌برخوردى، احترام به کوچک و بزرگ، احساس مسئولیت، همیارى و دستگیرى از فقرا و محرومان و دیگر صفات کریمه معروف بود. درِ خانه اش همواره به روى مراجعین باز بود و هر کس به حضورش مى رسید، بى‌بهره بازنمى گشت.

محفل او مجلس انس با قرآن و حدیث بود. نه کسى از دیدار او دلتنگ مى شد و نه او از کثرت سئوال و جواب ابراز خستگى مى کرد. هر چند از او مى خواستند، مطلب را تکرار مى کرد. عشق و علاقه بى‌اندازه اى به اهل بیت عصمت و طهارت - خاصه حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام و عزادارى او - داشت.

وفات

مرحوم آیت الله شیخ حسین نجفى اهرى، سرانجام بعد از ۱۰۴ سال عمر بابرکت و صرف آن در جلب رضاى خالق متعال و خدمت براى اعتلاى اسلام و مسلمین، در ۲۳ بهمن ۱۳۴۵ شمسی در اهر دار فانی را وداع گفت. پیکر مطهر ایشان به قم انتقال یافت و به سوى حرم حضرت معصومه سلام الله علیها تشییع و در مقبره ابوحسین به خاک سپرده شد.

منابع

• سید شهاب‌الدین حسینى اهرى، "حاج شیخ حسین نجفى اهرى"، ستارگان حرم، جلد ۶.